Πολιτισμός // Βιβλίο
"Τόσα χρόνια ζω αρμονικά μέσα μου και ως επαγγελματίας μαθηματικός και ως ερασιτέχνης ιστορικός και ως καθ' έξιν παραμυθάς" λέει και αφήνει όλες τις αφορμές ανοιχτές να μιλήσουμε για το ιστορικό παρελθόν και το σήμερα έτσι όπως διαπλέκεται στα βιβλία του αλλά και στις ζωές μας.
Ο έρωτας κι ο βήχας, λένε, δεν κρύβεται. Ο Τεύκρος Μιχαηλίδης δεν έκρυψε ποτέ την αγάπη του για τα μαθηματικά και την αστυνομική λογοτεχνία, παρ' ότι την τελευταία προτιμά να την αποκαλεί λογοτεχνία της παραβατικότητας.
Μπορεί να άργησε να εμφανιστεί στο λογοτεχνικό προσκήνιο, ωστόσο με το πρώτο του κιόλας βιβλίο, τα «Πυθαγόρεια εγκλήματα», καταχωρήθηκε στη χορεία των σημαντικών. Έχοντας φτάσει πια στο όγδοο βιβλίο του, το «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι» (εκδ. Πόλις), που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό, επανέρχεται στον τόπο προσφιλών του «εγκλημάτων», της Ιστορίας, της επιστήμης, της αφήγησης.
«Τόσα χρόνια ζω αρμονικά μέσα μου και ως επαγγελματίας μαθηματικός και ως ερασιτέχνης ιστορικός και ως καθ' έξιν παραμυθάς» λέει και αφήνει όλες τις αφορμές ανοιχτές να μιλήσουμε για το ιστορικό παρελθόν και το σήμερα έτσι όπως διαπλέκεται στα βιβλία του αλλά και στις ζωές μας. Στο τελευταίο βιβλίο του, το άλμα στον χρόνο, από τον 12ο αιώνα της Τρίτης Σταυροφορίας και της γιάτρισσας Αράβισσας ηρωίδας του Δόνα Εστεφάνα μέχρι την ταραγμένη δεκαετία του 1950 της Κύπρου, γίνεται αριστοτεχνικά... με δύο μυστηριώδεις φόνους και μπόλικα ιστορικά, επιστημονικά, πολιτικά μα και ερωτικά παρεπόμενα.
Ως εκ τούτου μια συζήτηση με τον Τεύκρο Μιχαηλίδη μοιάζει λίγο με τα μυθιστορήματά του. Μπορεί να περισταφεί από τα μαθηματικά και τη λογοτεχνική αφήγηση, τις γυναίκες επιστημόνισσες και τα ανώνυμα θύματα των φονταμενταλισμών, την πατρίδα του την Κύπρο και την ταραγμένη ιστορία της, μέχρι τον χαμαιλεοντισμό του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την εξουσία. Και τους φόβους του επίσης.
* Μιλάτε για αρκετά ζητήματα στο τελευταίο σας βιβλίο. Για τις πνευματικές κατακτήσεις των Αράβων, για την Κύπρο και την πολύ πρόσφατη ιστορία της. Αλήθεια, η Ιστορία είναι ο καλύτερος τρόπος να μιλήσεις για το παρόν; Τις ξέρουμε αυτές τις ιστορίες;
Θεωρώ πραγματικά ότι για να καταλάβει κανείς το παρόν πρέπει να γνωρίσει και να κατανοήσει το παρελθόν. Γιατί δεν ξέρω αν η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν περιοδικό φαινόμενο ή σαν φάρσα, πάντως οι μοχλεύσεις, οι κινητήριες δυνάμεις στην Ιστορία είναι διαχρονικές. Από την άλλη μεριά γι' αυτό που είπατε, ότι τίθενται ποικίλα ζητήματα στο βιβλίο μου, ίσως φταίει το ότι το ίδιο συμβαίνει και στο μυαλό μου, δηλαδή τόσα χρόνια ζω αρμονικά μέσα μου και ως επαγγελματίας μαθηματικός και ως ερασιτέχνης ιστορικός και ως καθ' έξιν παραμυθάς. Τα μαθηματικά αποτελούν πάντα την κινητήρια δύναμη στις ιστορίες μου -αυτά που τις στατικές εικόνες που σχηματίζονται στη φαντασία μου τις θέτουν σε κίνηση, τις κάνουν ιστορίες με πλοκή.
* Και δεν μπερδεύεστε με όλη αυτή την πολυπλοκότητα;
Θα έλεγα ότι μες στο φτωχό μου μυαλό νομίζω πως μπερδεύομαι δημιουργικά. Ένα χειρόγραφο που μας μιλάει για τη συνάντηση του αραβικού και του δυτικού πολιτισμού στην Ισπανία μεταφέρει μια σημαντική επιστημονική αλήθεια, μια αλήθεια που αναφέρεται στη φύση της ύλης, στην Κύπρο, και την μετατρέπει σε μέσο και σε κίνητρο εγκλήματος. Η Δόνα Εστεφάνα, γιάτρισσα της μνηστής του Ριχάρδου Βερεγκάριας, κουβαλά μαζί της στην Τρίτη Σταυροφορία το χειρόγραφο του Ιμπν Σαϊτάμ «Εγχειρίδιον της οράσεως».
Στο χειρόγραφο αυτό λύνεται ένα δύσκολο πρόβλημα οπτικής που είχε θέσει ο Πτολεμαίος και που μέχρι σήμερα δεν έχει δεχθεί καλύτερη λύση. Όμως στο παλάτι όπου φιλοξενούνται ο Ριχάρδος και η συνοδεία του γίνεται μια δολοφονία. Δυο πράγματα μπορούν να κινηθούν με άνεση διαχρονικά: τα μαθηματικά και το έγκλημα. Έτσι 800 χρόνια αργότερα καλούνται επειγόντως στην εξεγερμένη κατά των Άγγλων Κύπρο τρεις εμπειρογνώμονες που τους ζητείται να αξιολογήσουν ένα μεσαιωνικό χειρόγραφο και μπροστά στα μάτια τους γίνεται μια δεύτερη δολοφονία.
* Βάζετε τρία κομβικά στοιχεία στο βιβλίο σας, τον πολιτισμό και τη διαχρονική σύγκρουσή του με τον φονταμενταλισμό, στοιχείο που βιώνουμε έντονα και στις μέρες μας, την πρόσφατη ιστορία της Κύπρου μέσα από την αριστερή σας ματιά, τη θέση της γυναίας στον αραβικό και δυτικό μεσαιωνικό κόσμο.
Ξεκινάω ανάποδα. Η Δόνα Εστεφάνα είναι χτισμένη πάνω σε ένα πραγματικό πρότυπο, την Χιλντεγκάρντε Φον Ντίγκεν, μια Γερμανίδα φυτοθεραπεύτρια που μας άφησε έναν ολόκληρο θησαυρό με θεραπευτικές συνταγές βασισμένες σε βότανα, πέρα από τις άλλες της δραστηριότητες για τις οποίες είναι πιο γνωστή, π.χ. ως μουσικός. Έδωσα τόσο σημαντικό ρόλο στη Δόνα Εστεφάνα προσπαθώντας, εν μέρει, να δικαιώσω όλες αυτές τις γυναίκες επιστήμονες που ανά τους αιώνες αλλά και μέχρι σήμερα χρειάστηκε να παλέψουν ενάντια όχι μόνο στις δυσκολίες που τους έθετε το επιστημονικό τους αντικείμενο, αλλά και στις κοινωνικές προκαταλήψεις που μέχρι και σήμερα διατείνονται ότι η γυναίκα επιστήμονας δεν είναι κάτι πολύ εφικτό.
* Υπάρχουν ακόμα και σήμερα τέτοιου είδους ζητήματα;
Βεβαίως υπάρχουν. Μια από τις κορυφαίες μαθηματικούς του 20ού αιώνα, η Ρόμπινσον, που συνέβαλε καθοριστικά στη λύση ενός πολύ σημαντικού μαθηματικού προβλήματος, του δέκατου προβλήματος του Χίλμπερτ, δεν αξιώθηκε να πάρει έδρα μαθηματικών στο αμερικανικό πανεπιστήμιό της τη δεκαετία του 1960, γιατί κρίθηκε ότι μια γυναίκα δεν ταιριάζει σε μια έδρα μαθηματικών.
* Ως Κύπριο είναι φυσικό να σας αφορά η σύγχρονη ιστορία του νησιού. Γιατί αργήσατε τόσο να την εντάξετε σε βιβλίο σας;
Χρειάστηκε να φτάσω στο όγδοο βιβλίο μου, έχοντας ταξιδέψει λίγο - πολύ παντού με τα προηγούμενα, για να τολμήσω να ταξιδέψω και στον τόπο μου. Ίσως γιατί τα πάθη και οι καημοί της Κύπρου με αγγίζουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλα πάθη και καημούς, μια και η ιδιότητα του Κύπριου της διασποράς μου προσδίδει ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση. Προσπάθησα ωστόσο να αγγίξω αυτές τις δυο σελίδες της κυπριακής ιστορίας, την κατάκτηση από τον Ριχάρδο το 1191 και τον αντιαποικιακό αγώνα του 1955-59, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη «ψυχρότητα» για να μην παρασυρθώ σε σκέψεις πέρα από τη λογική. Ωστόσο δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως η Κύπρος, που όπως λέει ο Σαββόπουλος «οι εμπόροι τη μισούνε», ήταν και εξακολουθεί να είναι λεία των πιο άγριων και πιο αρπακτικών ορνέων. Και συχνά παράπλευρη απώλεια της αβελτηρίας των ηγετών της λεγόμενης μητρός πατρίδος.
* Οι πολίτες των δύο κοινοτήτων μπορούν να οδηγήσουν στην υπέρβαση του διχασμού; Έχουν αυτή τη δύναμη αλλά και τη διάθεση οι απλοί άνθρωποι;
Θεωρητικά μπορούν, γιατί, όσα και αν μεσολάβησαν, κατά βάθος είναι ο ίδιος λαός. Πριν από αρκετά χρόνια παρακολούθησα στην τηλεόραση μια συζήτηση μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων που γινόταν στα αγγλικά και μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση πως και οι δύο πλευρές μιλούσαν αγγλικά με την ίδια βαριά κυπριακή προφορά. Ωστόσο οι κρατούντες στον κόσμο σήμερα δεν επιτρέπουν στους λαούς να εκφραστούν. Δε βλέπω γιατί στην Κύπρο θα κάνουν εξαίρεση.
* Η σύγκρουση πολιτισμού και φονταμενταλισμού φαίνεται να σας απασχολεί ιδιαίτερα, όπως και την εποχή μας άλλωστε
Όταν με την επικράτηση του χριστιανισμού μπήκε ένα βίαιο τέλος στην αρχαία ελληνική επιστήμη, ο ανερχόμενος τότε αραβικός πολιτισμός πήρε τα ηνία. Αντιμετώπισε με εξαιρετικό σεβασμό τα επιτεύγματα των Ελλήνων, τα διατήρησε, τα μετέφρασε και τα προχώρησε αρκετά βήματα μπροστά. Από τα αραβικά κείμενα, κυρίως, ο δυτικός πολιτισμός της Αναγέννησης συμπλήρωσε τις γνώσεις του για την ελληνική επιστήμη και πραγματοποίησε τη μεγάλη επιστημονική επανάσταση. Οι άνθρωποι του πολιτισμού και της επιστήμης είχαν ανέκαθεν απέναντί τους τούς φανατικούς της θρησκείας, είτε αυτοί ήταν ορθόδοξοι ζηλωτές των αρχών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είτε ήταν Άραβες μουλάδες είτε ήταν καθολικοί ιεροεξεταστές είτε είναι σήμερα ισλαμιστές φονταμενταλιστές.
* Στο στόχαστρο δεν είναι μόνο ο πνευματικός κόσμος, αλλά και οι απλοί άνθρωποι
Οι απλοί άνθρωποι ήταν πάντοτε στο στόχαστρο, με τη διαφορά ότι η Ιστορία δεν μιλά γι' αυτούς. Όταν η Ιστορία μιλάει για νίκες του Μ. Αλεξάνδρου, του Μ. Θεοδοσίου, του Χαρούν Ελ Ρασίντ ή του Φερδινάνδου της Ισπανίας, δεν πολυενδιαφέρεται για τους εκατοντάδες χιλιάδες φτωχούς ειδολολάτρες, χριστιανούς, εβραίους, μουσουλμάνους που σφαγιάστηκαν. Φοβάμαι ότι και η Ιστορία του 21ου αιώνα, όταν θα γραφτεί, θα αγνοήσει επίσης αυτά τα αθώα θύματα τα οποία εμείς γνωρίζουμε γιατί τα βλέπουμε, αν και έχουμε συχνά την τάση να τα βλέπουμε επιλεκτικά.
* Μόνο αυτό φοβάστε σήμερα;
Όχι. Φοβάμαι ότι η ανθρωπότητα οδεύει ολοταχώς προς κοινωνικές δομές του 19ου, του 18ου, του 17ου αιώνα. Έχω την εντύπωση η λεγόμενη κρίση, όχι μόνο στην Ελλάδα, είναι το όχημα επιστροφής στις κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις του 19ου και 18ου αιώνα με μέσο τη διάλυση της μεσαίας τάξης, τη διάλυση του κράτους πρόνοιας, την καταρράκωση του εκπαιδευτικού συστήματος και την κατάργηση του δικαιώματος σε κλήρο.
* Δεν υπάρχει γιατρειά;
Όχι.
* Είναι τόσο δυνατό το χρηματοπιστωτικό σύστημα;
Είναι τόσο δυνατό και τόσο επιδέξιο στη διαχείριση των ανθρώπινων αδυναμιών όπως είναι η ζηλοφθονία και κυρίως το πάθος για την εξουσία.
* Αυτό, αν δεν κάνω λάθος, υπαινίσσεστε σαφώς στα δύο προηγούμενα βιβλία σας, τον "Μέτοικο και τη συμμετρία" και τα "Εγκλήματα δημοσιονομικής προσαρμογής", ότι ακόμα και ο πιο νηφάλιος πολίτης μπορεί να εξαγριώσει την εξουσία ή να εξαγριωθεί όταν του δοθεί η εξουσία.
Αυτό που έρχεται και επανέρχεται στο μυαλό μου και συνεπώς και στο γράψιμό μου είναι ότι κανένας μα κανένας δεν είναι αλώβητος από την εξουσία. Η εξουσία, η πιο μολυσματική ασθένεια της ανθρωπότητας, είναι ικανή στα άτομα και στις ομάδες ακόμα και των καλύτερων προθέσεων να ενσταλάξει το δηλητήριο και να τα κάνει να αναδείξουν τον χειρότερο εαυτό τους ομογενοποιώντας τις επιδιώξεις και τις στάσεις.
* Αστυνομική λογοτεχνία και μαθηματικά, μεγάλες αγάπες και οι δύο. Πώς διαπλέκεται η μία με την άλλη; Το ρωτώ γιατί αυτή η σχέση σας απασχολεί όχι μόνο ως συγγραφέα αλλά και σε εκπαιδευτικό και ερευνητικό επίπεδο σχετικά με τη χρήση της αφήγησης και της Ιστορίας στη διδασκαλία των μαθηματικών. Είναι μια εργαλειακή σχέση;
Η αφήγηση είτε μιας κατάλληλα επιλεγμένης μυθοπλασίας είτε μιας πραγματικής ιστορίας είναι μια εξαιρετικά καλή και ήπια πύλη εισόδου προς τα μαθηματικά. Από τη φύση τους αφηρημένα και θεωρητικά, τα μαθηματικά γίνονται πολύ πιο ελκυστικά όταν εμπλέκονται με μια ανθρώπινη ιστορία που αποκαλύπτει τις πηγές γέννησής τους και τη δυναμική της εξέλιξής τους. Αυτό δεν αλλάζει τη φύση των μαθηματικών, που ούτως ή άλλως είναι λιτή και αφηρημένη, εξομαλύνει όμως τον δρόμο προσέγγισης προς αυτά.
Δεν είναι τυχαίο, ότι ένας από τους πατέρες των σύγχρονων μαθηματικών, ο Λάιτμιτ, και ένας από τους πατέρες της αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, χρησιμοποιούν τον ίδιο λατινικό όρο ratiocinatio για να περιγράψουν την τέχνη τους. Ο Λάιτμιτ θέτει το θέμα ενός calculus ratiocinator (λογισμού των συλλογισμών) και ο Πόε περιγράφει τις ιστορίες του ως "tails of ratiocination (ιστορίες συλλογισμού).
Οι διαδικασίες εξιχνίασης, αλλά σε πιο σύγχρονες ιστορίες και οι διαδικασίες εκτέλεσης αλλά και απόκρυψης ενός εγκλήματος, δομικά είναι όμοιες με τις διαδικασίες επίλυσης ενός μαθηματικού προβλήματος. Το μόνο που ίσως διαφέρει είναι οι παρελκυστικές παρεμβολές με τις οποίες όσοι γράφουν λογοτεχνία της παραβατικότητας επιτρέπουν στον εαυτό τους να διανθίζει και να περιπλέκει τις αφηγήσεις τους.
* Βάζετε έναν νέο όρο, τη λογοτεχνία της παραβατικότητας. Διαφοροποιείστε από τον όρο αστυνομική λογοτεχνία;
Αν προσέξετε τη λεγόμενη αστυνομική λογοτεχνία, ο κοινός παρονομαστής είναι το έγκλημα ή η πρόθεση ή η υποψία για έγκλημα. Συχνά η αστυνομία απουσιάζει, γι' αυτό θεωρώ ότι ο όρος λογοτεχνία της παραβατικότητας είναι γενικότερος και περιεκτικότερος από την αστυνομική λογοτεχνία.
* Είτε αστυνομική είτε λογοτεχνία της παραβατικότητας συμμερίζεστε την άποψη ότι αποτελεί την κοινωνική - πολιτική λογοτεχνία των ημερών μας;
Σε μεγάλο βαθμό ναι. Νομίζω ότι αυτού του είδους η λογοτεχνία φωτογραφίζει με αρκετή πιστότητα την κοινωνία, τις δομές της, τα πάθη της, τις δυναμικές της.
* Γράφεται καλή αστυνομική λογοτεχνία στις μέρες μας εντός και εκτός συνόρων;
Όταν κάτι γράφεται πολύ, εμπεριέχει και καλό και κακό και μέτριο.
____________
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ Κρημνιώτη Πόλυ
Δημοσίευση: 04 Σεπτεμβρίου 2016
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου